Je kunt een tomaat als fruit eten, gewoon vers. Dit artikel zal echter ingaan op de tomaat als groente en de verschillende manieren om tomaten te bereiden. Omdat je talloze verschillende soorten tomaten hebt zullen we, waar nodig, de verschillen tussen enkele van de meest gebruikelijke soorten aangeven.
In dit artikel behandelen we de tomaat in drie punten:
1. Snijden, ontvellen en ontpitten
Indien je tomaten in een saus of soep wilt verwerken, is het handig als je niet overal velletjes en zaadjes terugvindt. Als je de tomaat rauw wilt eten geldt dit soms ook, bij grote en grove tomaten. Bij een klein romaatje is dat niet erg. Hieronder bespreken we dus, indien dit van toepassing is, hoe je een tomaat moet ontvellen, hoe je moet ontpitten en hoe je moet snijden.
1.1 Hoe moet je tomaten ontvellen of pellen?
Als je het velletje van de tomaat niet wilt terugvinden in je saus kun je de tomaat in zeer kleine stukjes snijden. Maar als je meer dan één of twee tomaten wilt gebruiken is dat een hele klus. En met een mes dat niet echt scherp is druk je de tomaat dan helemaal plat. Bovendien is het ontvellen oftewel pliceren van tomaten met enige oefening vrij gemakkelijk.
Breng een pannetje met water aan de kook en zet een ander pannetje met ijskoud water klaar, beide diep genoeg om de tomaten volledig in onder te dompelen; als je maar enkele tomaten wilt ontvellen, kun je dit ook met de warme en koude kraan doen. Snijd de tomaten aan de onderkant enkele centimeters diep kruislings in. Dompel de tomaat dan enkele seconden in het hete water, zodat het velletje enigszins begint te rimpelen. Je kunt hiervoor het beste een lepel of een klein zeefje gebruiken om de tomaat op te leggen. Dat moet beslist niet te lang gebeuren, omdat anders de rest van de tomaat ook slap wordt.
Dompel dan de tomaat in het koude water om af te koelen. Daarna kun je eenvoudig trekken aan de vier “lipjes” die zijn ontstaan door het kruislings insnijden, om zo de tomaat te pellen. Verwijder tenslotte het groene kroontje van de tomaat door dit vast te pakken en voorzichtig uit de tomaat te draaien.
1.2 Hoe moet je tomaten ontpitten?
Voor een echt professioneel resultaat kun je de tomaten na het pellen ook nog ontpitten. Snijd hiervoor de tomaat in tweeën en knijp voorzichtig het meeste sap en zaadjes eruit, of gebruik een lepeltje om dit zachte binnenste eruit te lepelen. Bijkomen voordeel is, naast dat je geen pitjes meer terugvind in je eten, de tomatensaus of –soep ook meteen een stuk minder waterig is. Om diezelfde reden is dit ontpitten een aanrader als je verse tomatenblokjes in je salade wilt verwerken.
De luie kok kan ook gezeefde tomaten maken. Hiervoor hoef je geen gepelde tomaten te gebruiken. Spoel ze even af onder de kraan, verwijder het kroontje en maal ze in de keukenmachine tot puree. Na het pureren haal je de tomaten door een zeef, zodat de zaadjes achterblijven. Tomaten die op deze manier gezeefd zijn kun je direct gebruiken in een tomatensoep of tomatensaus.
1.3 Hoe kun je tomaten het beste snijden?
Nadat je de tomaat hebt gepeld maakt het eigenlijk niet zo bijster veel meer uit hoe je de tomaat snijdt. Zodra de tomaat gaar is zal deze toch oplossen in kleine stukjes, dus grove blokjes zijn goed genoeg. Voor een salade kun je ook eens schijfjes proberen, van boven naar beneden. Dat staat vaak feestelijker. Indien je gevulde tomaat wilt bereiden is een aparte snijdwijze nodig (zie hieronder).
2. Bereiden: hoe moet je tomaten klaarmaken?
Je kunt tomaten koken, bakken, grillen, drogen in de oven, gevulde tomaat maken, er soep van trekken of ze rauw in salades verwerken. Hieronder bespreken we elke verschillende bereidingswijze apart. Onder het eerste punt zal ook besproken worden hoe je van tomaten afgeleide producten zelf kunt maken, zoals tomato frito en passata di pomodoro.
2.1 Tomaten koken en tomato frito en dergelijke zelf maken
Zeer vaak worden in de keuken tomaten of daarvan afgeleide tomatenproducten gebruikt als basis voor een saus. We beschrijven hieronder de acht meest gebruikte en hoe je ze zelf moet maken van verse tomaten. Da’s vaak veel lekkerder en nog goedkoper ook.
- Tomatenblokjes in blik: dit zijn gewoon ontvelde en grondig ontpitte tomaten, in blokjes gesneden.
- Gepelde tomaten in blik: dit spreekt voor zich; de tomaten zijn hierbij niet gesneden.
- Tomatenpuree in blik: sterk ingekookte gepureerde tomaten. Zelf tomatenpuree maken door verse tomaten te pureren (zie de uitleg onder het kopje “Tomaten ontpitten” hierboven) en op halfhoog vuur te laten indampen tot ongeveer de helft tot een derde van het volume. Wordt vaak ietsje zoeter gemaakt met een schepje suiker.
- Tomato frito: “frito” is Spaans voor “gebakken”. Dit refereert aan de ui en knoflook die er vaak zitten. Zelf tomato frito maken is dan ook niet moeilijk. Bak voor een ruime halve liter één middelgrote ui en een flinke teen knoflook bruin in wat olijfolie. Voeg daarna 1 liter gepureerde tomaten toe en kook deze op halfhoog in, totdat het geheel met een kwart tot de helft is geslonken. Voeg om het af te maken wat peper, zout, oregano en/of basilicum en wat suiker naar smaak toe.
- Passata di pomodoro: Italiaans voor “tomatenpuree”, en met dat in het achterhoofd eenvoudig zelf te maken. In de winkel koop je passata vaak in kartonnen pakken. De simpelste variant is gewone tomatenpuree die meestal net iets minder dik is dan tomatenpuree uit blik, maar vaak kun je ook gekruide varianten kopen. Dit kun je op dezelfde manier maken als tomato frito, met dien verstande dat de tomaat op echt laag vuur moet zijn ingekookt zodat de passata nog naar verse tomaat smaakt. Houd er rekening mee dat je daar wel een paar uur voor kunt rekenen met een flinke hoeveelheid tomaten. De ongekookte variant voor puristen maak je overigens met zeer rijpe kleine tomaten, die je eerst goed ontpit en van het meeste vocht ontdoet voordat je ze pureert.
- Zongedroogde tomaten: ook deze kun je zelf maken, en voor veel minder geld dan de 3 of 4 euro per potje die je meestal betaalt in de winkel. Lees hiervoor verder onder punt 4, hieronder.
- Tomatentapenade: neem 4 flinke verse tomaten, 8 blaadjes verse basilicum, 4 tenen knoflook, zout en 50 ml extra vergine olijfolie, doe ze in een blender en je zelfgemaakte tomatentapenade is klaar.
- Rode pesto: neem 300 gram uitgelekte ovengedroogde tomaten die je in olijfolie hebt laten intrekken (zie punt 4), 30 gram verse basilicum, 3 tenen knoflook, zout, 75 ml balsamicoazijn, een handje pijnboompitten, 100 g Parmezaanse kaas en 75 ml extra vergine olijfolie, doe deze in een blender en je zelfgemaakte rode pesto is klaar. Tip: meer basilicum maakt de rode pesto krachtiger van smaak, meer balsamicoazijn maakt de pesto zoeter, en als je een iets smeuïgere pesto wilt kun je nog wat extra olijfolie toevoegen.
2.2 Tomaten bakken
Voor veel lichte recepten worden de tomaten heel even gebakken, zodat ze net wat zachter van structuur zijn. Een voorbeeld is een omelet met gebakken tomaat, waarbij een verse rauwe tomaat net iets teveel zou contrasteren met de rest van de omelet. Het is hierbij wel belangrijk je te realiseren dat de tomaat na enkele minuten bakken wegsmelt en geheel uit elkaar valt. Gebruik dus voor een omelet goed gepelde en ontpitte tomaten in blokjes gesneden. Bak een uitje en eventueel wat champignons, gooi de tomaat erbij en roer totdat deze net iets zachter begint te worden, en stop dit proces af door de geklutste eieren toe te voegen.
2.3 Grillen
Gegrilde tomaten zijn een even smakelijk als gemakkelijk bijgerecht, of gewoon als snack. Dat kan in de grillpan, maar nog eenvoudiger in de oven:
- Recept 1: tomaten grillen. Zet de grill van de oven aan en neem een aantal tomaatjes, bij voorkeur gewone trostomaten. Spoel ze af en verwijder het kroontje, maar laat het vel en de zaadjes gewoon zitten. Snij de tomaten in twee helften en leg deze met de bolle kant naar beneden in een ingevette ovenschaal. Bestrooi de tomaten met wat zout, peper en Italiaanse keukenkruiden en besprenkel dit met een beetje olijfolie. Strooi daarna wat geraspte oude of Parmezaanse kaas over de halve tomaatjes en schuif ze een minuutje of 10 onder de grill, totdat de tomaten mooi zacht zijn en het laagje kaas goudbruin is. Ook lekker om te serveren op wat meegegrild stokbrood.
2.4 Zelf zongedroogde tomaten maken
Om zongedroogde tomaten zelf te maken heb je een Mediterraans hete zomerzon nodig. Ovengedroogde tomaten zijn echter bijna net zo lekker, en door iedereen in Nederland op elke druilerige dag te maken. Om tomaten te drogen werkt een heteluchtoven het beste:
- Recept 2: zelf zongedroogde tomaten maken. Zet de oven op 50-75 graden, snijd tomaten in halve stukken of in kwarten, en laat deze met het vel naar onderen enkele uren drogen in de oven op een bakplaat, totdat de tomaten stevig aanvoelen. Hierna kun je ze zo eten of verder verwerken, maar je kunt ze ook inleggen of inmaken, net zoals je ze in de winkel kunt kopen. Doe ze hiervoor in een pot die je afvult met olijfolie en wat zout en kruiden zoals basilicum, tijm of oregano. Dit is na een week al heerlijk ingetrokken en kan, mits goed afgesloten, wekenlang in de koelkast bewaard worden.
2.5 Gevulde tomaat maken
Gevulde tomaten zijn heerlijk als voor- of bijgerecht of gewoon als snack, zowel warm als koud. Je kunt ze eigenlijk met alles naar je gading vullen, zolang je het vulsel maar alvast voorgegaard hebt. Een simpel recept is als volgt:
- Recept 3: eenvoudige gevulde tomaat met gehakt voor 4 personen. Verwarm de oven voor op 180 graden en fruit een uitje met wat knoflook. Rul er daarna 300 gram gehakt doorheen en, zo je wilt, wat preiringetjes. Kruid dit af met Provençaalse kruiden en wat zout en peper. Neem dan, afhankelijk van de grootte, een stuk of 5 tot 8 flinke tomaten, spoel ze af, verwijder het kapje en hol de tomaat van binnen uit. Vul ze met het ui-gehaktmengsel en bestrooi ze met wat oude kaas. Zet dan de gevulde tomaten in een ingevette ovenschaal – belangrijk is dat ze niet kunnen omvallen – en bak ze in 20-25 minuten gaar en de kaas goudbruin.
2.6 Tomatensoep bereiden
- Dit recept staat op een aparte pagina. Lees hier verder!
2.7 Tomatensalade klaarmaken
Er zijn ontzettend veel verschillende tomatensalades, dus we zullen hier geen recepten geven. Wel een tip voor wanneer je er zelf eentje wilt klaarmaken: neem ofwel kleine cherrytomaatjes, die je enkel hoeft te halveren en geen sap, zaadjes of vervelende velletjes in de salade geven, ofwel gepelde en grondig ontpitte tomaten. Het komt namelijk erg vaak voor dat een tomatensalade letterlijk in het water valt vanwege alle overtollige tomatensap, en dat is zonde en bovendien te voorkomen. Zorg er daarnaast voor dat je de tomaten snijdt met een zeer scherp mes zodat je niet het vruchtvlees dat het water bevat al te zeer beschadigt, en dat je de salade pas net voor het serveren bereidt. Zo lekt er zo weinig mogelijk tomatensap weg.
3. Tips en variaties
- Zijn je tomaten nog niet helemaal rijp? Groene tomaten kun je beter niet eten, maar je kunt ze wel na laten rijpen. Leg ze dan enkele dagen op een vensterbank, of stop ze samen met een banaan in een afgesloten zak. De banaan geeft een chemisch stofje af (etheen), dat voor de groente een natuurlijk hormoon is om sneller te kunnen rijpen.
- Tomaten zijn uitermate gezond. Ze zitten boordevol vitamines en antioxidanten; de rode kleurstof die tomaten zo mooi maakt is er namelijk ook één (lycopeen). Neem bijvoorbeeld eens een zakje kleine en smakelijke romaatjes mee in plaats van een zak koekjes om gezond te snacken.
- Er bestaan behoorlijke kwaliteitsverschillen tussen tomaten. En ook al moet je er dan meestal meer voor betalen, het kan voor een speciale gelegenheid best de moeite zijn om te investeren in kwaliteit. Zie bijvoorbeeld ook onze review van JOYN-tomaten.
- Tomaten kun je eenvoudig zelf kweken, en je hebt er niet eens een tuin voor nodig. Sterker nog, in de tuin krijgen ze meestal niet eens genoeg zon en warmte om te rijpen. Een zakje zaadjes kun je bij ieder tuincentrum kopen. Kies een mooie plek achter een raam op het zuiden uit en volg de aanwijzingen op het zakje op. Na enkele maanden heb je je eigen, heerlijk verse tomaten!
Op dit artikel rust auteursrecht. Zonder onze toestemming is vermenigvuldiging verboden.
Menno says
13 juli 2020 at 17:48Geweldige site maar ik zou graag een zoek functie willen hebben.